Wiemy już, że Brasław został założony na początku XI wieku na miejscu istniejącej od IX wieku osady Łatgalów i Krivichów. Po raz pierwszy jest wymieniony w kronikach białoruskich z XVI wieku. „Kronika Bychawicza” pod rokiem 1065 w związku z napadem na jego książąt litewskich.
Czas na przypatrzenie się mieszkańcom tego grodu.
Według archeologów w XI-XIII wieku ludność mieszkała w domach z bali. Zajmowała się rolnictwem, rybołówstwem, myślistwem, rzemiosłem (obróbka drewna, kości, skóry, garncarstwo, kowalstwo, tkactwo, szycie) oraz handlem.
Początkowo mieszkańcy stawiali swoje domostwa na Górze Zamkowej. Wówczas, najprawdopodobniej, budowa grodu miała chaotyczny charakter. Trudno sobie wyobrazić, by na małej, 2000-metrowej powierzchni, ktoś pokusił się o wyznaczanie ulic.
Z czasem na ogrodzonej Górze Zamkowej zaczęło brakować miejsca. Ludzie zaczęli budować chaty u jej podnóża. I wówczas, najprawdopodobniej, mogły zacząć tworzyć się ulice.
Najwięcej domów budowano wzdłuż dawnego przesmyku między jeziorami Drywiaty i Nowiaty (Pamiętacie Państwo? To była droga prowadząca wgłąb Księstwa Połockiego). Przesmyk był wąski. Miejsca wystarczyło na zaledwie dwa rzędy domów. Tę ulicę nazwano później Wielką.
Po raz pierwszy nazwy brasławskich ulic podaje Inwentarz miasta z 1554 roku.
Otton Hedemann w swojej książce „Historyja powiatu brasławskiego” pisze:
„Odróżniano w Brasławiu 5 ulic:
l) Od jeziora Nowiaty w tyle ulicy Wielkiej” domów zamieszkałych 11,
2) ulica Wielka nad jeziorem Drywiatą po jednej stronie domów 38, po drugiej 27,
3) w tyle cerkwi ruskiej domów 7,
4) Rynek domów 19,
5) w tyle kościoła nad Nowiatą domów 5″.
Wywnioskować tu można, że największą z ulic była, wspomniana wcześniej, ulica Wielka (wydaje mi się, że obecnie nosi ona nazwę Lenińskiej).
Inwentarz z 1554 roku pokazuje, że w owym czasie było w Brasławiu 110 dymów (w tej liczbie są również zabudowania na Górze Zamkowej).
Oprócz domostw był tu szpital, cerkiew, pałac książąt Massalskich, klasztor i 40 karczm (!).
Miasto liczyło około 1000 mieszkańców. Gros ludzi trudniła się rolnictwem. Część zajmowała się handlem i rzemiosłem.
Kolejny Inwentarz został sporządzony prawie sto lat później.
W Brasławiu przybyło 9 domów (dokument wymienia 119 dymów).
Mówicie Państwo, że niewiele domów przybyło?
Proszę jednak wziąć pod uwagę, że w latach 1648-1667 na skutek działań wojennych, życie straciło około 45 procent miejscowej ludności.
W tym spisie jest więcej niż w poprzednim, nazw ulic: Ikaźnieńska (19 dymów), Radzka (41 dymów), Rynek (12 dymów) i inne
Nie ma w nim ulicy Wielkiej.
Czyżby zniknęła lub została przemianowana?
Wydaje się to nieprawdopodobne.
Wytłumaczeniem jest raczej niewpisanie w Inwentarz jej nazwy.
Jest w dokumencie duża, nienazwana ulica, na której wybudowano 47 domy. To pewnie jest ulica Wielka.
W XVIII wieku zwiększyła się liczba nazwanych ulic Brasławia.
W dokumentach (m.inn. Inwentarzu Starostwa Brasławskiego z 1789 roku) podaje się, że w 503 domach mieszkało 3400 ludzi. Możemy, oprócz znanych nam już nazw, przeczytać o ulicy Nowy Świat, Stanisławowskiej, Zamkowej, Staromiejskiej i placach: Zamkowa Góra, Plac Ratuszowy i Plac Stare Miejsca (inaczej Paski).
Niektóre z nich były wybrukowane.
Oprócz domostw, wymienianymi budowlami był kościół, klasztor, ratusz, pałac Sapiehów.
Duże targi odbywały się w dni świąteczne, mniejsze – w wyznaczone dni tygodnia.
